Trong lịch sử cận – hiện đại, Việt Nam là một trong số ít quốc gia từng đối mặt với nhiều cuộc chiến tranh có sự tham gia của nhiều cường quốc và liên minh quân sự khác nhau. Từ thực dân Pháp, phát xít Nhật, đế quốc Mỹ cùng đồng minh, đến xung đột biên giới với Trung Quốc và Khmer Đỏ. Thế nhưng, điều nổi bật là: toàn bộ các quốc gia từng trực tiếp hoặc gián tiếp xung đột với Việt Nam ngày nay đều trở thành đối tác hữu nghị, thậm chí nhiều nước còn là Đối tác Chiến lược Toàn diện.
Đây không chỉ là thành tựu ngoại giao, mà còn là minh chứng cho tư duy “thêm bạn bớt thù”, sự linh hoạt trong chiến lược đối ngoại và khả năng tận dụng cơ hội để xây dựng môi trường hòa bình, ổn định và phát triển.
1. Từ thực dân và chiếm đóng đến hợp tác tin cậy: Pháp và Nhật Bản
Pháp từng đô hộ Việt Nam gần một thế kỷ, để lại tổn thương sâu sắc về văn hóa, xã hội và kinh tế. Tuy nhiên, bằng tinh thần hòa giải, hai nước đã vượt qua lịch sử để tiến tới Đối tác Chiến lược Toàn diện. Hợp tác bao gồm quốc phòng – an ninh, năng lượng, biến đổi khí hậu, giáo dục, văn hóa và đặc biệt là công nghiệp chiến lược.
Nhật Bản, từng chiếm đóng Việt Nam và gây ra nạn đói 1945, ngày nay lại trở thành một trong những đối tác chiến lược toàn diện quan trọng nhất, là nước viện trợ ODA lớn nhất và có vai trò lớn trong hạ tầng, công nghệ và kết nối khu vực.
Hai trường hợp này cho thấy Việt Nam đã biến “vết thương lịch sử” thành nền tảng hợp tác tương lai, dựa trên lợi ích và tầm nhìn dài hạn.
2. Từ chiến tranh tàn khốc tới quan hệ chiến lược: Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Thái Lan, Philippines, Australia, New Zealand
Không cuộc chiến nào để lại nhiều hậu quả đối với Việt Nam như “Chiến tranh Việt Nam”, trong đó Hoa Kỳ đóng vai trò trung tâm. Tuy nhiên, từ 1995 đến nay, hai nước đã phát triển quan hệ vượt bậc, và năm 2023 chính thức nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, mức cao nhất trong quan hệ của Việt Nam với các cường quốc. Hợp tác công nghệ cao, bán dẫn, quốc phòng và năng lượng hiện là trụ cột trong quan hệ giữa 2 nước, bên cạnh mối quan hệ thương mại phát triển rực rỡ với việc Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam.
Hàn Quốc, từng đưa hơn 300.000 binh sĩ sang tham chiến, ngày nay là nhà đầu tư số một và là Đối tác Chiến lược Toàn diện. Văn hóa và kinh tế trở thành cầu nối mạnh mẽ nhất giữa hai nước.
Thái Lan, từng cho phép Mỹ sử dụng lãnh thổ làm căn cứ hậu cần và không quân trong chiến tranh, nay trở thành đối tác lớn tại ASEAN với quan hệ kinh tế – thương mại hai chiều hàng chục tỷ USD và hợp tác ổn định trong các vấn đề khu vực.
Ít được nhắc đến hơn, nhưng Australia và New Zealand cũng từng trực tiếp đưa quân sang Việt Nam theo yêu cầu của Mỹ. Australia cử hơn 60.000 binh sĩ, còn New Zealand cử lực lượng pháo binh, công binh và cố vấn. Ngày nay, cả hai quốc gia đều là Đối tác Chiến lược toàn diện của Việt Nam, hợp tác chặt chẽ trong giáo dục, quốc phòng, nông nghiệp, chuỗi cung ứng và biến đổi khí hậu. Australia cũng là nhà tài trợ ODA quan trọng và là đối tác an ninh biển đáng tin cậy của Việt Nam. Cùng với đó, những nước như Canada, Philippines cũng có dính líu tới cuộc chiến tranh này giờ đây cũng đã là những đối tác quan trọng của Việt Nam.
Việt Nam đã biến những quốc gia từng tham chiến tại Việt Nam thành những đối tác hợp tác sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, một thành tựu ngoại giao hiếm có trong lịch sử thế giới.
3. Từ xung đột biên giới đến hợp tác kiểm soát bất đồng: Trung Quốc
Trung Quốc vừa là nước từng giúp đỡ Việt Nam, nhưng cũng có giai đoạn đối đầu trực tiếp với chiến tranh biên giới 1979 và xung đột kéo dài ở biên giới phía Bắc những năm 1980. Mâu thuẫn chủ quyền trên Biển Đông vẫn còn nhiều thách thức.
Dù vậy, hai nước hiện là Đối tác Chiến lược Toàn diện, với quy mô thương mại lớn nhất của Việt Nam. Việt Nam áp dụng phương châm “hợp tác và đấu tranh song song”:
– Hợp tác sâu ở kinh tế, kết nối, thương mại
– Đấu tranh kiên trì, giữ nguyên tắc trong vấn đề chủ quyền và pháp lý trên Biển Đông
Đây là bài học điển hình của Việt Nam trong việc “kiểm soát bất đồng, tăng cường đồng thuận”.
4. Từ kẻ thù sát biên giới tới láng giềng hữu nghị: Campuchia
Khmer Đỏ từng gây ra những cuộc tấn công đẫm máu dọc biên giới Tây Nam, dẫn đến cuộc chiến 1978–1979. Ngày nay, quan hệ Việt Nam – Campuchia đã chuyển sang ổn định, hợp tác và hữu nghị. Hai nước giải quyết gần như toàn bộ đường biên giới trên đất liền, kết nối hạ tầng và phát triển giao thương mạnh mẽ.
5. Các quốc gia gián tiếp tham chiến: Anh, Malaysia, Singapore
Trong Chiến tranh Việt Nam, Anh không gửi quân nhưng ủng hộ lập trường của Mỹ, chống lại lực lượng cộng sản tại Đông Nam Á, và trong nhiều giai đoạn có hợp tác tình báo – an ninh với các quốc gia chống Việt Nam. Ngày nay, Anh và Việt Nam đã trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện (2025), hợp tác sâu trong tài chính, quốc phòng, khoa học, giáo dục, an ninh hàng hải và biến đổi khí hậu.
Malaysia và Singapore, dù không trực tiếp tham chiến, nhưng trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, cả hai đều đứng về phía Mỹ – phương Tây và phản đối sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam và hai quốc gia này đều là thành viên then chốt của ASEAN, hợp tác toàn diện từ kinh tế, lao động, quốc phòng, an ninh biển, đến hội nhập khu vực. Việt Nam – Singapore còn là Đối tác Chiến lược toàn diện, với các Khu công nghiệp VSIP là biểu tượng hợp tác kinh tế thành công.
6. Bí quyết để Việt Nam “biến thù thành bạn”
Nhìn lại toàn bộ tiến trình, có thể rút ra ba nền tảng cốt lõi giúp Việt Nam hòa giải và xây dựng quan hệ với gần như mọi đối thủ trong quá khứ:
(1) Khép lại quá khứ – Hướng tới tương lai
Việt Nam luôn sẵn sàng hòa giải, không yêu cầu xin lỗi, không tận dụng quá khứ để ràng buộc hiện tại. Điều này tạo không gian cho các quốc gia từng đối đầu có thể thiết lập quan hệ mới mà không e ngại.
(2) Lợi ích quốc gia là tối thượng
Mỗi bước đi ngoại giao đều phục vụ mục tiêu phát triển, hiện đại hóa và củng cố vị thế của Việt Nam. Tinh thần thực dụng, mềm dẻo nhưng kiên định là yếu tố giúp Việt Nam hợp tác được với cả các nước cạnh tranh với nhau.
(3) Độc lập – tự chủ, đa phương hóa – đa dạng hóa
Việt Nam không dựa vào bên này để chống bên kia, không lệ thuộc. Chiến lược cân bằng giúp Việt Nam trở thành đối tác đáng tin của cả các cường quốc, đồng thời giữ vững chủ quyền và an ninh quốc gia.
Kết luận
Việt Nam đã trải qua những cuộc chiến tàn khốc mà hiếm quốc gia nào phải chịu đựng. Nhưng điều làm nên sự khác biệt không phải là những cuộc chiến ấy, mà là khả năng chuyển hóa những đối thủ từng nắm trong tay ưu thế quân sự vượt trội thành những đối tác hợp tác chiến lược.
Từ Pháp, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Anh, Hàn Quốc, Australia, New Zealand đến Trung Quốc, Thái Lan, Philippines, Singapore hay Malaysia — tất cả đều phản ánh một mô hình ngoại giao độc đáo: Dựa trên hòa giải, tôn trọng lẫn nhau, hướng tới những lợi ích chung.
Việt Nam không chỉ “biến thù thành bạn”, mà còn biến bạn thành đối tác chiến lược, tạo ra nền tảng ổn định cho phát triển lâu dài và đóng góp tích cực cho hòa bình khu vực.